Het project waar ik te gast was werkt al sinds 1937 in Dvin, ongeveer 40 km. ten zuid­oosten van Yerevan. Dvin werd gesticht rond het jaar 330, op de plaats van een veel oudere nederzetting, door Khosrov II als nieuwe hoofdstad van Armenië. Na­dat Armenië in 428 was veroverd door de Sassaniden, en later door de Arabieren, fungeerde de stad als zetel van hun gouveneurs, alsmede van de Armeense catholicos. In die tijd groeide Dvin uit tot een belangrijk economisch en cultureel centrum totdat, in 863 en 893, twee grote aardbevingen de stad met de grond gelijk maakten en ongeveer 100.000 mensen van het leven beroofden. Hoewel Dvin ge­deeltelijk werd herbouwd  verkreeg de stad nooit meer de status van weleer, mede door­dat de catholicos zijn zetel verplaatste naar Echmiadzin, en werd uit­eindelijk vol­ledig verwoest door de Mongoolse hordes in 1236. De ruïnes van Dvin liggen letter­lijk in de schaduw van de Ararat, temidden van wijngaarden en moes­tuinen. Het hoogste deel wordt gevormd door een citadel, waarschijnlijk daterend uit de Brons­tijd, omgeven door de resten van een monumentale stadmuur en slot­gracht. Ten zuidwesten hiervan bevindt zich de ruïne van de kathedraal van Sint Gregorius de Verlichter, gebouwd op de plaats van een heidense tempel. Ter weerszijde liggen de resten van het voormalige paleis van de Armeense catholicos, ge­bouwd in de zevende eeuw. De tocht van en naar Dvin maakte ik soms in een Volga, een luxe auto van Russische makelij, en soms in de eveneens Russische jeep van het project. De ont­werper van deze jeep had besloten het de inzittenden niet toe te staan de raampjes te openen, maar had wel voorzien in een opening naar de benzine­tank aan beide zijden van de auto. Ondanks de ligging dicht bij de hoofdstad van het land is Dvin erg landelijk, zonder telefoon- of Internetverbinding en met een douche waar­van het water verwarmd werd door het verbranden van oude autobanden onder de watertank (twee banden per dag waren daarvoor genoeg). We woonden mid­den in de historische stad, in een aantal bungelows gebouwd in de tijd dat Armenië deel uit­maakte van de Sovjet-Unie. Sommigen daarvan waren ingericht als museum of biblio­theek, andere als slaapkamers of als gemeenschappelijke ruimte.

Veel van de tijd brachten we echter buiten door, daardoor aangespoord door het prachtige zomerweer en ondanks de wespen die op ons eten en drinken af­kwamen. Dat eten was overigens voortreffelijk met een overvloed aan vers fruit, zowel de druif als de perzik zijn in deze regio gedomesticeerd, en zelfgemaakte yoghurt. Als drank was er met water verdunde yoghurt (tan), Lipton thee of Turkse koffie. Bij speciale gelegenheden was er vodka, zelf gestookt van druiven, abrikozen of graan, waarvan geen slok gedronken mag worden zonder het uitspreken van een toast. Bij gebrek aan inspiratie zijn er een hele serie standaard-toasts, zoals "Laten we drinken op onze gasten", "Laten we drinken op de mensen die niet drinken", "Laten we drinken op de vrouwen van Armenië" of "Laten we drinken op onze voor­ouders", maar het wordt natuurlijk altijd veel meer gewaardeerd om ter plekke een al dan niet toepasselijke toast te verzinnen. De meeste Armenen drinken wel veel, maar niet vaak en blijken niet al te lang zonder eten te kunnen. Voor een autoritje van 50 km. wordt niet alleen eten meegenomen, maar ook vaak onderweg gestopt om iets te ge­bruiken. In Dvin was het schema overigens als volgt:

 ♦ 8:30 ontbijt (waarvoor een Russisch leenwoord gebruikt wordt omdat er geen Armeens woord voor bestaat) met havermout, brood, kaas, eieren en yoghurt;
 ♦ 12:00 fruithapje (bij gebrek aan een beter woord) bestaande uit zoveel druiven, perzikken en meloenen (allemaal van uitmuntende kwaliteit) als ons hartje be­geerde;
 ♦ 15:00 lunch (de belangrijkste maaltijd van de dag) met aardappelen, verse groenten, vlees, brood, kaas en yoghurt;
 ♦ 19:30 avondeten met brood, kaas, restjes van de lunch, fruit en yoghurt.

Voor mij het ideale diëet, vooral omdat de meeste ingrediënten, zoals het fruit, de groenten en de eieren, rechtstreeks van het veld kwamen. Eindelijk weer eens tomaten die naar tomaten, en perzikken die naar perzikken smaken. Naar Armenië wil ik zeker nog wel eens terug, niet zozeer vanwege het eten en het feit dat ik daar weer verreweg het jongste lid van het team was, maar vooral vanwege de warme con­tacten met de lokale archeologen en met name met Gregory, die een heel ge­voelig en erudiet mens bleek te zijn.

Vanuit Armenië vloog ik via Londen Heathrow naar Newark (New Jersey), een prachtig nieuw vliegveld vlak ten zuiden van New York, waar ik aan het eind van een extra lange dag aankwam. Tegen de tijd dat ik door de douane was en een auto had gehuurd om mee naar Philadelphia te rijden was het donker. Ik had voor deze route gekozen omdat er minder internationale vluchten zijn naar Philadelphia dan naar het nabij gelegen Newark en omdat, mede daardoor, de kosten van vluchten die er zijn ge­mid­deld hoger  liggen. Toen ik in het donker, na eerst over de halve wereld te zijn ge­vlogen en met alleen een kaartje van het Internet op de stoel naast me, de snel­weg af­reed, en gelijk hopeloos verdwaalde, had ik bijna spijt van mijn be­slissing. Maar daar­voor was het toen te laat en met de moed der wanhoop keerde ik en vond mijn weg terug naar mijn kaartje, en uiteindelijk mijn hotel. Een bij­komstig probleem werd gevormd door het feit dat in het centrum van Philadelphia alle straten één­richtings­ver­keer zijn, net als in Iquique en Arica (in Chili). De con­ferentie waar ik aan deelnam ging over de toepassing van massa-spectrometrie in con­servatie en archeologie. Ik had aan een eerdere versie deel­genomen in het Van Gogh­museum in Amsterdam (zie mijn Brief uit Cairo № 33) en zou dit keer een lezing houden over mijn werk met archeologische ei­witten. Omdat de con­ferentie plaatsvond in het Museum voor Schone Kunsten kreeg ik korting op een ver­blijf in het Radisson Plaza Warwick Hotel, waarmee dat museum een speciale over­eenkomst heeft. Dat bleek erg fijn want ik kreeg een grote kamer met een king-size bed en een enorme plasma-televisie (waarop helaas de gebuikelijk on­zinnige pro­gramma's te zien waren, slechts onderbroken door steeds dezelfde reclame-boodschappen). Philadelphia is de plaats waar in 1776 de Onafhankelijkheidsverklaring van de Ver­enigde Staten werd getekend omdat het destijds de hoofdstad van Nieuw Engeland was. Het is ook de stad waar Benjamin Franklin woonde en werkte; de plaats waar hij een vlieger opliet in een onweersbui is met een bordje aangegeven (opvallend ge­noeg zonder de waarschuwing dit nooit zelf te proberen). Sinds die tijd is de stad enige tijd in verval geraakt, met als gevolg meer dan 500 moorden per jaar (oftewel ongeveer 10 per week), maar wordt de laatste paar jaar weer opgeknapt. Er zijn een aan­tal beroemde musea, waarvan ik er maar één van binnen gezien heb, en natuurlijk het gebouw waar de Onafhankelijkheidsverklaring werd getekend (Independance Hall) en de Vrijheidsklok (Liberty Bell). Helaas had ik weinig tijd om dit alles te be­kijken, ik moest gelijk na de conferentie weer verder, en werkte ook het weer niet mee. Mijn lezing, op zaterdag 15 september, ging overigens goed en de conferentie was ook anderszins erg nuttig door de mensen die ik er heb gesproken en de dingen die ik er heb gehoord. Na op de terugweg van het centrum van Philadelphia naar het vliegveld van Newark, een afstand van ongeveer 80 km., opnieuw verdwaald te zijn vloog ik naar Schiphol om een paar weken met mijn moeder door te brengen. Net als vorig jaar was dat erg ge­zellig, met uitstapjes op Texel en naar Drenthe. Maar na een te korte tijd moest ik al­weer weg, naar Frankfurt (am Main) dit keer met de super-snelle ICE trein, en daar­na door naar Darmstadt. Daar zou ik de toekomst van mijn onder­zoek naar archeologische eitwitten bespreken en tegelijkertijd van een korte vakantie ge­nieten. Die besprekingen waren gauw beklonken en dus was er voldoende tijd over om enkele van de nabijgelegen bezienswaardigheden te bezoeken. We hadden daarvoor een Mercedes A-type gehuurd waarmee we veel sneller konden rijden dan eerder dit jaar in Chili: 170-190 km/h, afhankelijk van de windrichting en de helling van de Auto­bahn, in plaats van de 140 km/h die onze Hyundai busjes haalden. Des­ondanks werden we ook in Duitsland regelmatig ingehaald door grotere Mercedessen, dure Audi's en snelle BMW's. We waren wel gauw in Trier, één van de voor­malige hoofd­steden van het Heilige Roomse Rijk en de plek waar de mantel van Christus be­waard wordt, in Würzburg, waar ik wel zou willen wonen, en in Bamberg, waar alle huizen geraniums op de vensterbanken leken te hebben. Tussendoor genoten we van het Frankische landschap en van kalfsworst (Weißwurst) of suddervlees (Sauer­braten), weggespoeld met bier (Rauchbier) of hele jonge witte wijn (Feder­weißer).

Maar de absolute hoogtepunten waren voor mij Burg Eltz en de Wahlfahrts­kirche Basilika Vierzehnheiligen (Veertien Heiligen Pelgrimskerk en Basilica). Burg Eltz een middeleeuwse burcht die nooit is verwoest en die zelfs nog in bezit is van de oor­sponkelijke familie. Elke week komt mevrouw Zu Eltz langs om de bloemen te schik­ken in de verschillende kamers die door toeristen bezocht mogen worden en die gevuld zijn met antieke meubels, historische wapens en bijzondere schilderijen. Het slot gelegen op een kleine heuvel in het dal van de Elzbach (zonder 't'), vlak voordat die uit­mondt in de Moesel. Voor de invoering van de Euro sierde een afbeelding van Burg Eltz dan ook het biljet van 500 Mark. De Veertien Heiligenkerk ligt vlak ten noorden van Bamberg, op een berghelling waar het kindeke Jezus omringd door veer­tien heiligen tot driemaal toe verschenen is aan een herder. Van buiten is de kerk op­getrokken uit gele steen, en weerspiegelen de hoge torens en de rechte lijnen van de gevel het klooster dat aan de andere kant van het dal gelegen is. Van binnen is echter geen rechte lijn te bekennen en is alles wit of goud, kortom één van de be­langrijkste voorbeelden van de rococo. Een groter verschil tussen de buitenkant en de binnenkant van een gebouw is bijna niet denkbaar. Bijzonder vond ik ook het bal­dakijn, omgeven door beelden van de veertien heiligen, in het midden van de kerk waar een klein stukje van de grond onder de vloer te zien is. Dit is de plek waar Christus indertijd gezien zou zijn.

Inmiddels ben ik weer in Egypte aangeland, bij het project van Willeke in de Fajjoem Oase. De eerste tijd zullen zij en haar team de overblijfselen van de Steen­tijd onder­zoeken, in de woestijn ten noorden van de oase, en later de Grieks-Romeinse stad Karanis (ter plekke bekend als 'Kom Aushim'). De andere projecten waar­aan Willeke zo hard werkt ver­lopen allemaal voorspoedig. De Egyptologische Encyclopedie krijgt lang­zaam maar zeker vorm en de constructie van een computer­model van de tempel van Karnak is inmiddels ook begonnen. Ze is daarnaast bezig met verschillende boeken over de archeologie van Egypte en van ons gemeen­schap­pelijke boek over de archaeologie van nomaden heb ik inmiddels de drukproeven ge­corrigeerd. Vlak voor­dat ik naar Duitsland vertrok heb ik ook nog de volledige tekst van mijn proef­schrift ingeleverd, bij de Universiteit Leiden. Dat wordt nu door een aan­tal mensen gelezen waar­na ik een uiteindelijke versie kan samenstellen. De open­bare verdediging is te ver­wachten rond eind mei, begin juni volgend jaar. Maar daar­over volgen te zijner tijd zeker nadere berichten. Tenslotte de rectificiatie van een op­merking die ik maakte in Brief uit Cairo № 33 waarin ik het landschap van noordelijk Chili beschreef. In tegen­stelling tot wat ik eerder beweerde komt alle regen die daar valt uit het oosten, van de Amazone en uiteindelijk de Atlantische Oceaan. Ondanks de nabijheid van de Stille Oceaan is alle wind uit het westen volledig droog, met als gevolg dat er aan de west­flanken van de Andes geen gletschers zijn. De rivier die door de Tarapacavallei loopt is dus een regenrivier.

Verder

Meer over Hans

Meer over Barnard

Naar de Barnard WWW home-page